Σε μια εποχή που όλα κατακρίνονται, τα ήθη έχουν ισοπεδωθεί ή
χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία πουριτανισμού και τα έθιμα έχουν κρυφτεί
στη λήθη, στον Τύρναβο της Λάρισας, στην καρδιά του Θεσσαλικού κάμπου,
λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πρωτεύουσας της Θεσσαλίας, μια παράδοση
σπάει τα ταμπού, αναβιώνει τη Διονυσιακή λατρεία, και γιορτάζει
περίτρανα την Αποκριά, το ποτό, το ξεφάντωμα και… τα πέη! Ο λόγος για το
έθιμο του «Μπουρανίου» που λαμβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα, κάθε
χρόνο, στον Τύρναβο.
Το «Μπουρανί» (τούρκικη λέξη) σημαίνει λαχανόρυζο (ή σπανακόρυζο), είναι
έδεσμα σε μορφή σούπας, από σπανάκι, τσουκνίδα, και ξύδι.
Σημάνει την
έναρξη του χορού, των τραγουδιών και των άσεμνων εκφράσεων και
πειραγμάτων. Στην ουσία, το «Μπουρανί» είναι η γιορτή του φαλλού,
συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία. Στο έθιμο, οι άντρες
κρατούν στα χέρια τους φαλλούς, σαν σκήπτρα, φτιαγμένα από ξύλο ή πηλό.
Πώς ξεκίνησε, όμως, η παράδοση αυτή; Οι ρίζες της χάνονται στο χρόνο
αλλά τα πρώτα στοιχεία για την τέλεση του εθίμου εμφανίζονται το 1898.
Για την προέλευση του εθίμου υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι
οι ρίζες του βρίσκονται στα αρχαία χρόνια και σε γιορτές όπως τα
Διονύσια, τα Αφροδίσια και τα Θεσμοφόρια. Τότε, το ποτό έρρεε άφθονο και
οι «άσεμνες» πράξεις και συνευρέσεις εξυμνούνταν κατά τη διάρκεια των
Βακχικών τελετών. Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι το έθιμο καθιερώθηκε από
Αρβανίτες όταν εγκαταστάθηκαν, από τον Σουλτάνο, στον Τύρναβο, κάπου
στα 1770 και διατηρεί μέχρι και σήμερα τμήματα της μορφής που είχε και
τότε.
Κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα στον Τύρναβο, οι Τυρναβίτες πηγαίνουν στο
ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, σε μορφή πομπής, στρώνουν στο έδαφος διάφορα
φαγητά και μια φιάλη σε σχήμα φαλλού με κρασί. Την περίοδο της
Τουρκοκρατίας ο «νικητής» (αυτός που μεθούσε περισσότερο) «στεφόταν» από
τους κατοίκους, «Βασιλιά της Αποκριάς». Ο «Βασιλιάς», σύμφωνα πάλι με
δυο εκδοχές, είτε περιφερόταν στους ώμους των κατοίκων, στην πλατεία,
και τον «έλουζαν» με κοσμητικά επίθετα και χειρονομίες είτε τον έβαζαν
ανάποδα πάνω σε ένα γαϊδούρι και τον περιέφεραν στην πόλη ενώ εκείνος
κρατούσε την ουρά του γαϊδουριού.
Βέβαια με το πέρασμα των χρόνων και των πουριτανικών κυβερνήσεων και
επιρροών της εκκλησίας, το καρναβάλι δέχτηκε «επιθέσεις» και λογοκρισία.
Εξάλλου το κεντρικό «αξεσουάρ» του Τυρναβίτικου καρναβαλιού ήταν και
παραμένει ο φαλλός. Τεράστια πέη, σε διαφορετικά χρώματα, είτε από πηλό
είτε από πλαστικό ή σε μορφή μπαλονιών «έντυναν» την εκδήλωση και τους
εορτασμούς. Όσο κι αν προσπαθούσαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις και η
εκκλησία να λογοκρίνουν το πανηγύρι, οι κάτοικοι αντιδρούσαν και
συνέχιζαν τους εορτασμούς ακόμη και στα κρυφά. Μετά την περίοδο της
δικτατορίας, οι κάτοικοι πρόσθεσαν την παρέλαση από μεγάλα άρματα, με
θέματα εμπνευσμένα από τις παραδόσεις αλλά και από την επικαιρότητα.
Όλες οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.
Στον Τύρναβο οι εκδηλώσεις της Αποκριάς διαφέρουν από οποιοδήποτε άλλο
μέρος στην Ελλάδα. Το ξεφάντωμα διαρκεί σε 24ωρη βάση, το κρασί ρέει
άφθονο όπως και το «Μπουρανί» και τα ανείπωτα κρυφά ένστικτα
διακωμωδούνται, ξυπνούν, ερεθίζονται και εκφράζονται ελεύθερα. Στις
μέρες μας, μια επίσκεψη στον Τύρναβο τις μέρες της Αποκριάς, είναι ίσως ο
καλύτερος τρόπος εκτόνωσης και διασκέδασης. Εξάλλου όπως πολύ σοφά λέει
και ο λαός, οι υπεύθυνοι για την κατάσταση που επικρατεί αυτή τη στιγμή
στην Ελλάδα είναι όλοι για τον… Οπότε γιατί να μην τον τιμήσουμε με
αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο;
..........
..........
χρησιμοποιήθηκε κείμενο του
Δημήτρη Πλαβούκου
